Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn được biết đến nhiều là con trai của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, ông cũng là một người nổi tiếng trong giới kiến trúc Việt Nam và thế giới. Ông có định hình phong cách riêng, tuy nhiên có rất nhiều tư tưởng ông học tập từ cha mình.
Tiến sĩ khoa học, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn là Chủ tịch NgoViet Architects & Planners. Ông có trên 30 năm kinh nghiệm quốc tế về tư vấn thiết kế, quy hoạch kiến trúc tại châu Á và Bắc Mỹ.
Ông tốt nghiệp chuyên ngành Quy hoạch và Kiến trúc tại Mỹ, với văn bằng Tiến sĩ tại Đại Học Washington, và Thạc sĩ tại Đại Học California ở Berkeley.
Ông tự hào chia sẻ về người cha đáng kính: “Thiết kế của KTS Ngô Viết Thụ thể hiện quan niệm kiến trúc Việt Nam hiện đại, không sao chép các chi tiết của kiến trúc cổ điển, nhưng vẫn hài hòa và mang bản sắc văn hóa dân tộc, hoàn toàn đi theo hướng khác với các đóng góp thiết kế dinh của các KTS danh tiếng cùng thời, trong đó đa số hoặc theo xu hướng kiến trúc cổ điển Pháp hoặc mang nặng ảnh hưởng kiến trúc tôn giáo và cung đình.
Ngoài ra, Dinh Thống Nhất đánh dấu sự khởi đầu cho phong cách kiến trúc mang dấu ấn riêng của KTS Ngô Viết Thụ sau này trong các công trình Đại học Nông nghiệp Thủ Đức, Trụ sở Hàng không Việt Nam, Tổ hợp Khách sạn Hương Giang I và II… Trong các tác phẩm của ông, các yếu tố mỹ thuật và kỹ thuật luôn mang tính đổi mới và sáng tạo, nhưng điều quan trọng hơn, mỗi tác phẩm đều ẩn tàng một bản sắc độc đáo và triết lý sâu sắc.
Dù dành nhiều thời gian cho việc sinh sống và làm việc ở nước ngoài, nhưng những năm gần đây thì Ngô Viết Nam Sơn đã dành phần lớn thời gian ở quê nhà và bắt tay quy hoạch nhiều dự án lớn trong nước.
Hổ phụ sinh hổ tử
Ông từng tham gia quy hoạch và thiết kế nhiều dự án lớn như Khu đô thị mới Nam Sài Gòn, Khu đô thị Bắc Hà Nội, Quy hoạch Đô thị mới Filinvest và nhà ga sân bay quốc tế Aquino (Philippines), Phố Đông và hai bờ sông Hoàng Phố (Thượng Hải, Trung Quốc), Thành phố Kyoto Thế kỷ 21 (Nhật Bản), Dự án phát triển Le Havre (Montreal, Canada)…
Như người ta vẫn hay nói: “Hổ phụ sinh hổ tử”, cha của Nam Sơn chính là kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, người châu Á duy nhất giành được giải thưởng Khôi nguyên La Mã (Grand Prix de Rome) của nước Pháp vào năm 1955, và cũng là người Á Châu đầu tiên trở thành hội viên danh dự của Viện Kiến trúc Hoa Kỳ (AIA). Ngô Viết Thụ đã để lại hàng loạt dấu ấn kiến trúc trên khắp Việt Nam thông qua các công trình tiêu biểu như Hội trường Thống Nhất ở TP.HCM, Viện Hạt nhân và Chợ Đà Lạt, Nhà thờ Phủ Cam và Viện Đại học Huế…
Là người duy nhất chọn lựa việc nối nghiệp cha trong số 8 người con trong gia đình, Nam Sơn từng cho biết: “Tôi tự hào về cha, và ảnh hưởng nhiều về phong cách Á Đông kết hợp với kiến trúc cổ điển Pháp trong các công trình kiến trúc của ông”. Với Nam Sơn, một trong những kỷ niệm làm ông nhớ nhất về cha là: “Hồi nhỏ, tôi thích trò chơi xếp hình Lego. Mọi người cằn nhằn vì những thành phố mô hình ‘mọc’ lên giữa nhà, làm vướng lối đi. Riêng cha tôi thì cười vui”.
Tuy vậy, thành công ngày hôm nay của Nam Sơn cũng đến từ việc ông dám mở lối đi riêng cho bản thân, dù điều đó có lúc dẫn tới bất đồng giữa hai cha con, mà như Nam Sơn từng miêu tả là: “Cha tuổi Bính Dần, còn tôi Nhâm Dần, hai con cọp trong nhà nhiều lần tranh cãi nảy lửa”.
Nam Sơn từng kể rằng một bước ngoặt lớn trong cuộc đời ông là lúc quyết định mở công ty của riêng mình sau khi đã làm việc cho công ty của cha được 7 năm. Ông kể: “Đối với cha, đó là một quyết định rất bất ngờ, vì ở công ty của ông, việc làm không hết”. Sau đó, hai cha con nhà Ngô Viết đã có một cuộc trao đổi, để rồi cuối cùng Nam Sơn đã thuyết phục được cha mình rằng việc mở lối đi riêng là quyết định mà ông chỉ đưa ra sau khi đã có nhiều đêm suy nghĩ thấu đáo.
Sau đó, giữa lúc công ty đang phát triển thì Nam Sơn lại quyết định đi du học, và một lần nữa điều này lại khiến ông Viết Thụ không vui, vì sợ rằng con mình sẽ đi xa mãi. Tuy thế, Nam Sơn vẫn kiên định theo đuổi con đường đã chọn, và tới ngày nay ông đã có trong tay bằng Tiến sĩ Quy hoạch và Kiến trúc tại Đại học Washington (Mỹ) và bằng Thạc sĩ Quy hoạch & Kiến trúc ở Đại học California tại Berkeley (UC Berkeley, Mỹ). Về sau, hai cha con nhà Ngô Viết cũng đã trở nên gần gũi nhau hơn và hiểu nhau nhiều hơn.
Đừng để Sài Gòn ngập trong “rác công trình”
Dù dành nhiều thời gian cho việc sinh sống và làm việc ở nước ngoài, nhưng những năm gần đây thì Ngô Viết Nam Sơn đã dành phần lớn thời gian ở quê nhà và bắt tay quy hoạch nhiều dự án lớn trong nước. Ông thường xuyên đưa ra nhiều ý kiến và đóng góp có giá trị về tình hình quy hoạch và kiến trúc Việt Nam, thể hiện tấm lòng của một người nặng tình với quê hương, đất nước.
Với Nam Sơn, chất lượng sống của người dân phải là yếu tố được cân nhắc hàng đầu trong quy hoạch đô thị. Ông từng cho biết đã chối từ đề nghị của một nhà đầu tư lớn, khi được yêu cầu “thiết kế sáu cao ốc như bàn cờ”. Thay vào đó, ông đề nghị chỉ nên có bốn cao ốc để tạo không gian xanh giữa các công trình, và từ đó nâng giá trị của các căn hộ để bù lại phần diện tích đã mất. Tuy nhiên, rất tiếc là khi đó hai phía đã không thể tìm được tiếng nói chung.
“Đầu tư văn hóa, công viên, trường học, bệnh viện… tốn kém hơn nhiều so với đầu tư thương mại, nhưng đó mới thực sự là đầu tư khôn ngoan”.
Theo Nam Sơn, phát triển đô thị không thể chỉ là chạy theo vẻ bề ngoài của những đường cao tốc và trung tâm mua sắm sang trọng, mà phải tính đến môi trường, không gian xanh, chất lượng sống: “Đầu tư văn hóa, công viên, trường học, bệnh viện… tốn kém hơn nhiều so với đầu tư thương mại, nhưng đó mới thực sự là đầu tư khôn ngoan”. Ông cũng cảnh báo về tình trạng “rác công trình”, khi mà có những tòa nhà cao tầng bề ngoài rất hoành tráng và hiện đại nhưng thực ra là lại phá hoại môi trường sống và cảnh quan, thông qua việc phá hủy các công trình cổ để lấy mặt bằng, gia tăng áp lực giao thông lên các con đường nhỏ hẹp và tạo ra ánh nắng, sức nóng phản chiếu quá độ lên không gian xung quanh. Kinh nghiệm của Nam Sơn khi tham gia tư vấn bảo tồn khu phố cổ Xintiandi (Tân Thiên Địa) ở Thượng Hải đã cho thấy rằng việc bảo tồn kiến trúc cổ hoàn toàn có thể sinh lời, khi khu phố này giờ đây đã trở thành một trong những nơi đóng góp GDP nhiều nhất cho Thượng Hải.
Ngoài công việc kiến trúc sư, Ngô Viết Nam Sơn còn dành ra khá nhiều thời gian bên những phím đàn dương cầm. Ông từng cho biết mình đã sáng tác được vài trăm bản nhạc, và xem đây như những bản “nhật ký, ghi lại những cảm xúc của mình vào những thời điểm đặc biệt”. Với Nam Sơn, “Âm nhạc đỉnh cao và kiến trúc đỉnh cao đều thể hiện vẻ đẹp tâm hồn, không còn gắn với những toan tính đời thường như vật chất, danh tiếng… Bởi nếu chạy theo những thứ phù phiếm ấy thì mãi mãi không bao giờ là nghệ sĩ thực thụ”.
Một số bài viết, tư tưởng của Kts Ngô Viết Nam Sơn trên truyền thông
Tiến sĩ Ngô Viết Nam Sơn: Phát triển TP Thủ Đức là một thách thức cực lớn, cần được chuẩn bị bài bản
Một dự án TP trong TP chưa có tiền lệ
PV: Thưa TS Ngô Viết Nam Sơn, được biết ông là người có tham gia vào ban giám khảo của cuộc thi đồ án quy hoạch đô thị thông minh, tương tác cao phía Đông, sau này gọi là TP Thủ Đức. Ông có thể cho biết vài nét về TP Thủ Đức trong tương lai với tư cách là một chuyên gia trong lĩnh vực quy hoạch?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Năm 2019 tôi có được mời tham gia chấm giải giai đoạn I, sau đó đi công tác nước ngoài và không tham gia chấm giai đoạn 2, khi đồ án của Công ty Sasaki (công ty tư vấn quy hoạch của Mỹ) được chọn trao giải.
Thực ra cũng phải nói rõ, lúc đó đề bài TP Hồ Chí Minh đưa ra, kèm theo bản đồ, là phát triển ý tưởng quy hoạch một số khu đô thị tiềm năng ở phía Đông, không phải là cho toàn bộ TP Thủ Đức.
Do đó, đồ án đoạt giải của Sasaki chỉ chọn tập trung đề xuất ý tưởng quy hoạch cho 6 khu vực tiềm năng, không đề xuất giải pháp tổng thể cho thành phố, cho việc chỉnh trang các khu đô thị hiện hữu và cho những khu vực tiềm năng quan trọng khác như: Khu logistic Cát Lái và Khu Logistics đường sắt, các khu không gian xanh lớn (để bù cho việc chỉ tiêu không gian xanh quá thấp của TP Hồ Chí Minh, như một Thảo cầm viên mới với quy mô khoảng vài chục ha), Khu đô thị sáng tạo và khởi nghiệp kết hợp khu vực có thể tổ chức hội chợ triển lãm quốc tế và các khu đô thị động lực tiềm năng khác.
Đến năm 2020, TP Hồ Chí Minh quyết định xin chủ trương thành lập TP Thủ Đức, bao gồm 3 quận: 2, 9 và Thủ Đức.
Bây giờ, tuy TP Hồ Chí Minh có thể thuê Sasaki làm tiếp quy hoạch cho TP Thủ Đức, nhưng phải theo một đề bài mới đã rộng hơn và khó khăn hơn rất nhiều, nên đòi hỏi phải đưa ra cách tư duy quy hoạch hoàn toàn khác, không thể chỉ lấy kết quả cuộc thi để triển khai tiếp là xong, bởi quy hoạch TP Thủ Đức phải nghiên cứu cho cả TP có quy mô lớn gấp khoảng 10 lần khu Nam TP Hồ Chí Minh, không chỉ 6 khu đất, không chỉ làm các khu đô thị mới mà còn phải chỉnh trang cho đô thị cũ.
PV: Phát biểu trong lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về thành lập TP Thủ Đức, lãnh đạo TP Hồ Chí Minh cho rằng, Thủ Đức là TP đáng sống nhất… Việc phát triển TP Thủ Đức trở thành đô thị thông minh, tương tác cao, đô thị động lực… như mong muốn trên nền tảng một đô thị hiện hữu chắc chắn sẽ có những khó khăn, thách thức. Thưa ông, đâu là giải pháp cho vấn đề này?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Việc quy hoạch xây dựng TP Thủ Đức đồng thời một lúc phải giải quyết 2 vấn đề. Đó là xây dựng đô thị mới cho từ 500.000 đến 1 triệu dân, đồng thời phải chỉnh trang đô thị cho khoảng 1 triệu dân hiện hữu. Nhiều khu đô thị hiện hữu của TP Thủ Đức cũng vẫn đang phát triển tự phát không theo quy hoạch và có những vấn đề giống như nội thành, như kẹt xe, ngập nước, với những con hẻm nhỏ đến mức xe cứu hỏa không vào được.
Vấn đề đặt ra, làm sao kết hợp việc xây dựng đô thị mới với việc chỉnh trang đô thị hiện hữu? Nguồn vốn lấy từ đâu ra? Thu hút dân cư mới thế nào? Theo tôi quan trọng phải huy động kinh phí phải dựa vào xã hội hóa để tạo ra một đô thị với nhiều cơ hội đầu tư đa dạng, để thu hút nhiều nhà đầu tư tự nguyện góp ngân sách phát triển và chỉnh trang.
Trong bối cảnh TP Hồ Chí Minh chỉ được giữ 18% tổng nguồn thu thì lấy đâu ra tiền xây dựng TP Thủ Đức. Xây dựng mới và chỉnh trang phải đi liền với nhau, không thể tách rời.
PV: Ngoài vấn đề chỉnh trang đô thị đã đặt ra, theo ông việc xây dựng TP Thủ Đức còn những thách thức gì để có thể thành công như mong đợi?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Dự án TP Thủ Đức có nhiều tiềm năng nhờ điều kiện phát triển thuận lợi, nhưng đó lại là dự án đô thị mới rất lớn với quy mô lớn hàng đầu trong cả nước, đòi hỏi một cơ cấu tổ chức mang tính đột phá, đi kèm chính sách cơ chế đặc thù. Do vậy, để tăng khả năng tỷ lệ thành công, cần phải có một sự chuẩn bị kỹ càng, bài bản.
Thứ nhất, đây là một dự án TP trong TP chưa có tiền lệ. Do đó, sẽ gặp nhiều khó khăn trong quá trình đáp ứng nhu cầu bổ sung nền tảng pháp lý, đổi mới chính sách và chủ trương cho phù hợp với xu thế phát triển, cải tổ cơ cấu và tổ chức phối hợp thực hiện.
Thứ hai, đây là một dự án công do chính quyền TP Hồ Chí Minh là chủ đầu tư chính, khác với nhiều dự án đô thị lớn đã được xây dựng thành công. Chẳng hạn, Dự án xây dựng Khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng là một liên danh công tư hợp tác. Đối tác đầu tư nước ngoài lo về vốn, ý tưởng quy hoạch, kế hoạch thực hiện quy hoạch, bao gồm việc thu hút đầu tư, kế hoạch tài chính, kế hoạch phát triển. Đối tác đầu tư công lo vận động chính sách với T.Ư và với TP Hồ Chí Minh, vì thời xây dựng khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng, việc giao tư nhân và nhất là nhà đầu tư nước ngoài, phát triển đô thị là vấn đề rất mới và là đầu tiên của cả nước.
Bây giờ, khi kế hoạch đầu tư đô thị phía Đông lớn gấp chục lần Nam TP Hồ Chí Minh và là dự án công, chủ đầu tư là TP Hồ Chí Minh, cần phải tính đến việc nên mời các tập đoàn đầu tư tư nhân tham gia theo hình thức nào, đối tác liên danh, cố vấn, hay hình thức nào khác?
Thách thức lớn nhất, theo tôi, đó là phải có tư duy kinh tế thị trường, nó thể hiện từ việc chuẩn bị dự án cho đến quy hoạch, kế hoạch thực hiện quy hoạch, cho đến chương trình phát triển. Trong đó, ngân sách công chỉ đóng vai trò kích cầu và phát triển sẽ phải chủ yếu dựa vào nguồn vốn xã hội hóa từ đầu tư tư nhân trong nước và nước ngoài. Để tư nhân đồng ý bỏ vốn, thì phải đi từ tư duy kinh tế thị trường, đảm bảo bài toán lợi ích phân bố hợp lý cho mọi chủ thể, bao gồm nhà nước, người dân, chủ đầu tư và doanh nghiệp.
Kinh nghiệm từ Phố Đông Thượng Hải
PV: TP Thủ Đức được xác định là TP động lực, có kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho TP Thủ Đức không, thưa ông?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Chúng ta có thể học từ các đô thị ở khu vực Bắc Mỹ, châu Âu, châu Á… nhưng theo tôi, đặc biệt có Phố Đông Thượng Hải, là một mô hình đã thành công rất phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Đáp ứng yêu cầu phát triển tương tự TP Thủ Đức, Phố Đông của TP Thượng Hải cũng cần một quy hoạch theo tư duy kinh tế thị trường, tức là phải tạo được tiềm năng phát triển để hấp dẫn nhà đầu tư, bên cạnh đó phải có cơ chế đặc thù.
Trước đây tôi có là một kiến trúc sư chủ trì, trong nhóm tư vấn thiết kế chính của SOM (một tập đoàn tư vấn quy hoạch kiền trúc hàng đầu của Mỹ), hợp tác với nhiều nhóm chuyên gia quốc tế từ nhiều nước, trong việc quy hoạch cho khu trung tâm Thượng Hải hai bên bờ sông Hoàng Phố (Huangpu), bao gồm Phố Đông Thượng Hải. Bản thân Phố Đông Thượng Hải trước khi SOM làm, cũng đã có hơn một chục đề xuất quy hoạch, nhưng vẫn phải thay đổi vì không thu hút được nhà đầu tư. SOM là nhóm cuối cùng, thực hiện phương án quy hoạch mà hiện nay Phố Đông Thượng Hải đã và đang xây dựng.
Trong đó, bên cạnh công tác quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng, kiến trúc cảnh quan, còn có việc dự kiến các khu động lực phát triển theo tư duy kinh tế thị trường, ví dụ như ngay từ năm 1998 – 1999 đã dự kiến sẵn vị trí, định hướng quy hoạch và các kế hoạch dự kiến cho việc Hội chợ thương mại quốc tế tổ chức vào năm 2010 ở Phố Đông Thượng Hải. Bên cạnh đó, còn có kịch bản phát triển các khu vực động lực phát triển khác tại Phố Đông Thượng Hải, cái nào làm trước, cái nào làm sau, như khu kinh tế tài chính, khu đô thị y tế, khu đô thị công nghệ cao…
PV: Ông có thể nói chi tiết hơn về kinh nghiệm quy hoạch Phố Đông?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Tôi cho rằng các kinh nghiệm bảo tồn và phát triển của TP Thượng Hải là gần nhất với TP Hồ Chí Minh. Bởi vì có nhiều tương đồng, thử thách cũng giống. Chúng ta nên tiếp thu có chọn lọc, làm được vậy thì kịch bản đến năm 2040 hoàn thành xây dựng các khu vực quan trọng cơ bản của TP Thủ Đức mới có thể khả thi. Trong khi Phố Đông Thượng Hải chỉ mất khoảng 15 năm để hình thành cơ bản, thì Thủ Thiêm phát triển quá chậm.
Các thành phần cơ bản của Khu Đô thị Phú Mỹ Hưng (409ha) đã được xây dựng khá thành công, nhưng cũng phải mất gần 30 năm, trong khi dự án Nam Sài Gòn (2.600ha) vẫn còn dang dở. Việc muốn xây dựng cơ bản xong TP Thủ Đức (21.200ha) với quy mô gấp gần 50 lần Phú Mỹ Hưng, sẽ là một thử thách rất lớn, nên từ mọi tầng lớp lãnh đạo cho đến người dân đều phải chuẩn bị rất tốt và cố gắng rất nhiều.
Từ thành công của Thượng Hải, bao gồm Phố Đông, có nhiều bài học chúng ta có thể chọn lọc để đưa vào ứng dụng được, bởi vì điều kiện phát triển phố Đông TP Thượng Hải, rất tương đồng với TP Thủ Đức:
Thứ nhất, về thể chế từ xã hội chủ nghĩa tiến lên kinh tế thị trường, Trung Quốc khá giống Việt Nam, nhưng họ đi trước mình trên chục năm. Do đó, mọi vướng mắc về việc cần thay đổi nền tảng pháp lý vá chủ trương chính sách cho phù hợp với việc thu hút đầu tư quốc tế, theo tư duy kinh tế thị trường, Trung Quốc có thể đem lại nhiều điển cứu để tham khảo.
Thứ hai, Thượng Hải có con sông Hoàng Phố chia TP ra làm 2 khu, Khu Tây là đô thị lịch sử. Khu phố Tây cũng phát triển hiện đại nhưng ưu tiên hơn cho bảo tồn, bảo vệ di sản, các khu đất trống vẫn cho phát triển nhà hiện đại. Khu phía Đông là đô thị mới, ưu tiên hơn cho công trình cao tầng và hiện đại.
TP Hồ Chí Minh cũng có sông Sài Gòn ở giữa, trung tâm TP hiện hữu quận 1, quận 3 ở bờ Tây, có nhiều công trình di sản, nên áp dụng chính sách ưu tiên hơn cho bảo tồn di sản quy hoạch kiến trúc. Còn khu bờ Đông là Thủ Thiêm, chạy dài lên Thủ Đức, có nhiều quỹ đất phát triển mới, có thể ưu tiên cho công trình cao tầng với hạ tầng hiện đại…
Thứ ba, là cơ chế đặc thù cho Phố Đông, lãnh đạo Phố Đông được trao thẩm quyền ngang với phó chủ tịch TP Thượng Hải, những gì đã có trong quy hoạch, có nhiều thẩm quyền quyết định về giấy phép, cấp đất, để triển khai, không phải lúc nào cũng phải xin ý kiến của lãnh đạo “thành phố mẹ” Thượng Hải.
Cơ chế cho TP Thủ Đức thì hiện vẫn chưa rõ. Nhưng nếu quyền của chủ tịch TP Thủ Đức chỉ ngang cấp quận, sẽ không đủ thẩm quyền để chỉ đạo hiệu quả hợp tác đa ngành giữa các giám đốc sở cho nhiều dự án giá trị hàng tỷ USD tại đây. Trách nhiệm của Chủ tịch TP Thủ Đức sẽ rất nặng và phải làm được việc thu hút đầu tư. Nếu cơ chế không đủ mạnh thì mọi vấn đề phát triển hạ tầng, phê duyệt dự án… đều phải đẩy lên trên và chờ ý kiến. Làm như vậy thì sẽ không giống Phố Đông.
Thứ tư, nhờ cơ chế đặc thù, Phố Đông rất thành công trong việc thu hút các tập đoàn quốc tế về xây dựng và đặt trụ sở tại các cao ốc văn phòng ở đó.
Với TP Thủ Đức, vấn đề có thu hút được các tập đoàn kinh tế về hay không và như thế nào, vẫn đang là thử thách rất lớn chưa có câu trả lời. Nhìn lại Khu đô thị mới Thủ Thiêm, khu trung tâm tài chính của TP trong tương lai cũng đã được triển khai 20 năm rồi, mới chỉ xây dựng được một số cụm nhỏ công trình nhà ở.
Cẩn trọng để TP Thủ Đức không trở thành một dự án địa ốc cực lớn
PV: TP Thủ Đức không chỉ là đô thị đáng sống mà còn được kỳ vọng là TP tri thức, TP Động lực. Làm thế nào để biến quy hoạch trở thành thực tế, thưa ông?
TS Ngô Viết Nam Sơn: Cần cẩn trọng để TP Thủ Đức không trở thành một dự án địa ốc cực lớn, chỉ chú trọng việc xây dựng hạ tầng và các dự án xây dựng nhà bán cho dân, mà bỏ qua những yếu tố quan trọng khác. Khi đó chỉ có nhà đầu tư địa ốc hưởng lợi, còn Nhà nước và người dân không nhận được lợi ích bao nhiêu. Xây dựng nhà bán thì có thể sẽ có người mua, nhưng nếu mua chỉ để đầu tư, mà chủ không đến ở hoặc không ai có nhu cầu thuê thì sẽ tạo ra nguy cơ các khu đô thị ma, giống như tại một số khu đô thị tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Bình Dương,… được xây dựng hiện đại nhưng không thu hút được dân cư đến ở.
Quy hoạch xây dựng hạ tầng và nhà cửa chỉ là một phần, là điều kiện cần chứ không phải là điều kiện đủ của bài toán tổng thể. Điều kiện đủ là phải thu hút được nhân lực chất lượng cao, tạo ra sản phẩm với công nghệ cao, có giá trị chất lượng cao. Bản thân đô thị động lực sẽ làm kinh tế khu vực phát triển, đô thị phát triển theo.
Ý nghĩa của một đô thị động lực không phải bên ngoài, mà phải thực chất phải nằm trong việc các khu động lực của TP Thủ Đức tạo ra được bao nhiêu công ăn việc làm có thu nhập cao, và xây dựng được đô thị đáng sống thế nào để thu hút người dân, xa hơn là tạo được nguồn thu ngân sách bao nhiêu để góp phần cho phát triển kinh tế của đất nước? Đây là vấn đề cần phải có sự hợp tác nghiên cứu và thực hiện phối hợp đa ngành. Cần chuẩn bị tốt cho các kịch bản quy hoạch phát triển thế nào, phát triển hạ tầng thế nào, phát triển kinh tế thế nào, và thu hút người dân thế nào?
Tóm lại TP Thủ Đức có tiềm năng rất lớn, nhưng cần có sự chuẩn bị bài bản mới có thể đối mặt và vượt qua được các thử thách to lớn trong quá trình hình thành và phát triển!
Xin cảm ơn ông về cuộc phỏng vấn này!
KTS Ngô Viết Nam Sơn: Để ta có thể ‘đọc’ đô thị như một cuốn sách thú vị
TTO – Cuộc trò chuyện trước với kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cách nay đã hơn 10 năm. Hôm nay, lặp lại cảnh xưa, cũng tại bộ bàn ghế mà cha anh – KTS Ngô Viết Thụ, “tác giả Dinh Độc Lập” – từng ngồi…
Ảnh: QUANG ĐỊNH
Cuộc trò chuyện trước với kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cách nay đã hơn 10 năm. Hôm nay, lặp lại cảnh xưa, cũng tại bộ bàn ghế mà cha anh – KTS Ngô Viết Thụ, “tác giả Dinh Độc Lập” – từng ngồi tiếp quan chức lớn của Sài Gòn trước 1975 và cả Thủ tướng Võ Văn Kiệt sau này, chúng tôi lại cùng trò chuyện về những hi vọng một “đại đô thị – TP.HCM” mới.
SÀI GÒN ĐI TRƯỚC
* Anh có thể tóm tắt những biến đổi về quy hoạch phát triển đô thị để có thể thấy những “đặc thù Sài Gòn” không ạ?
– Thời kỳ đầu tiên, các vua triều Nguyễn đã xây dựng những kiến trúc thành lũy – phòng thủ, và sau này khi Pháp đến có bản “đồ án quy hoạch đầu tiên của Sài Gòn” năm 1862. Người Pháp đã quy hoạch Sài Gòn là một thành phố cho 500.000 dân, với lõi trung tâm tập trung ở khu vực 3 cây số vuông gồm quận 1, quận 3 nội thành.
Các nghiên cứu quốc tế cho rằng các “đô thị đáng sống” thường có dân số không cao, giới hạn trong khoảng ít hơn 3 triệu dân. Nếu đô thị quá lớn sẽ phức tạp, cộng đồng thiếu gắn bó và thiếu bản sắc. Vì vậy, tổ chức đô thị trung tâm phối hợp với các đô thị lớn nhỏ kết nối thành vùng đô thị sẽ tốt hơn nhiều so với việc tổ chức một đô thị cực lớn.
Thí dụ Paris lớn vậy nhưng thành phố này chỉ có 2 triệu dân, nơi tạo điều kiện bảo tồn văn hóa và không có nhiều nhà cao tầng. Để mở rộng đô thị hiện đại, Paris đề ra khu “trung tâm mới” La Défense nhưng lại không thuộc Paris, mà thuộc tỉnh giáp ranh Hauts-de-Seine. Họ hình thành một “đô thị vành đai trong” gồm Paris và 3 đô thị giáp ranh kết nối để tạo thành một đại đô thị lớn.
Đến năm 1975, dân số Sài Gòn khoảng 3 triệu người, vẫn chưa hình thành vùng đô thị hay đô thị vệ tinh, là vấn đề chỉ được đặt ra sau sự bùng nổ phát triển đô thị từ những năm 1990 nhờ chính sách đổi mới kinh tế. Giai đoạn từ năm 1975 đến trước đổi mới là rất khó khăn, TP.HCM có lúc còn giảm dân số do nhiều lý do chủ quan và khách quan.
Thời kỳ những năm 1990 đổi mới mở cửa đến nay, đô thị hóa lan nhanh mọi phía. Quận 1 và 3 vẫn là lõi trung tâm chính, tuy có nhiều dự án đô thị nhưng lại thiếu hạ tầng xã hội đi kèm, trong khi phát triển tự phát vẫn rất mạnh, không theo tiêu chí nào, do vậy vẫn không góp phần tạo thành hệ thống đô thị đa trung tâm.
Người dân xây nhà lan ra xa để có giá rẻ, nhưng mọi thứ vẫn phụ thuộc vào trung tâm, từ công ăn việc làm, buôn bán nhỏ lẻ đến trường học, bệnh viện… tạo ra nhiều khu “đô thị phòng ngủ” (Bedroom Community) chỉ về đó… để ngủ, người lớn vẫn vào nội thành đi làm, nhiều trẻ em vẫn vào nội thành đi học.
Nay Sài Gòn – TP.HCM tăng lên đến hơn 10 triệu dân, đã là quy mô của một “siêu đô thị” rồi, nhưng đáng tiếc là việc định hướng và quản lý quy hoạch vẫn chưa được bài bản như mong muốn.
VỪA “TIÊU CỰC” VỪA “TÍCH CỰC”
* Nhưng thành phố đã nhiều lần nghiên cứu quy hoạch chung, nhiều quy hoạch chi tiết quận huyện, có đề án chính quyền đô thị… sao vẫn nghe kêu ca lộn xộn, luật lệ nhiều quá, kẹt xe, ngập nước, nhà cao tầng mọc tùy tiện….? “Tắc” chỗ nào ạ?
– Mặt tích cực là chính quyền có sự quan tâm lớn, rất cố gắng đáp ứng nhu cầu và tiềm năng phát triển. Tuy nhiên, mặt tiêu cực là quy hoạch ít khi được đi kèm với kế hoạch thực hiện quy hoạch nên không phát huy được tác dụng.
Do đó phát triển vẫn lộn xộn, còn tự phát bởi quy hoạch chưa tạo được định hướng. Nhiều dự án giải tỏa không khả thi vì không nghiên cứu kỹ hiện trạng.
Nhiều nhà đầu tư thực hiện không nghiêm dự án đô thị trình duyệt, chỉ lo xây nhà để bán, còn hạ tầng xã hội, đường sá thì không làm, do đó đời sống vẫn không ổn, vẫn còn vấn nạn ô nhiễm vì xả thải, kẹt xe vì giao thông chồng chéo.
Dân vẫn còn xây cất sai phép hoặc không phép như ở Bình Chánh, Gò Vấp… đường sá nhỏ và quanh co, khi có cháy cứu hỏa không vào được. Đường chưa mở cao ốc đã mọc lên. Xây dựng không đảm bảo phát triển bền vững, ứng phó với biến đổi môi trường.
* Theo anh, “cái gốc” nằm ở đâu? Vấn đề kỹ thuật hay quản lý?
– Sau đổi mới, phát triển kinh tế thị trường nhưng tư duy quản lý, quy hoạch vẫn theo lối cũ, nặng về tư duy kinh tế tập trung và bao cấp.
Nhiều đơn vị chủ dự án công trình có ngân sách thì làm, không lại… chờ, chứ không tìm cách để tự giải quyết, tạo ra động lực phát triển. Vẫn còn nhiều quy hoạch “treo” do phương án không khả thi, như bố trí cây xanh tại khu dân cư dày đặc.
Với tư duy kinh tế thị trường thực sự, mọi quy hoạch đều phải đi kèm kế hoạch thực hiện và phương án tài chính cùng lúc, khuyến khích thu hút nguồn vốn xã hội hóa. Quản lý dự án phải đảm bảo làm xong hạ tầng trước khi xây nhà, hạ tầng xã hội phải có trước khi bán nhà. Nghĩa là đảm bảo cả hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội.
* Anh thử nói cụ thể, thí dụ công trình metro hàng tỉ đôla giao cho sở GTVT, phải chờ ngân sách lâu và dự án bị đội vốn. “Tây” họ làm thế nào?
– Đó cũng là thí dụ điển hình về việc cần học hỏi kinh tế thị trường. Tư duy kinh tế thị trường giúp quy hoạch và quản lý tạo được nguồn thu ngân sách để tái phát triển tiếp.
“Tây” sẽ không giao dự án metro chỉ cho một sở GTVT, mà phải giao cho nhiều sở, trong đó sở GTVT lo metro, sở kế hoạch – đầu tư và tài chính lo nguồn vốn thực hiện, sở quy hoạch kiến trúc và xây dựng lo quy hoạch xây dựng các dự án khu vực lân cận.
Nếu giá trị đất hai bên dự án metro tăng giá, được giải tỏa, hấp dẫn nhà đầu tư làm cao tầng hai bên đường, nộp ngân sách xong còn dư tiền xây dự án khác.
* Điều này nghe cũng dễ hiểu mà sao lại không làm được?
– Việc này cần thay đổi tư duy từ cấp lãnh đạo và phải có “nhạc trưởng” có đủ quyền hạn ngang với trách nhiệm, chức vụ ngang phó chủ tịch UBND TP.
Hi VỌNG “NHỮNG ĐÔ THỊ VỆ TINH”
* Người dân đang chờ “Phố Đông”. Xin anh nói về những đô thị vệ tinh: Nó sẽ thế nào?
– Khác với khu đô thị Nam Sài Gòn do nước ngoài đề xuất, dự án thành phố Đông là dự án thành phố đầu tiên do chính quyền khởi xướng. Nói một cách dễ hình dung hơn, đây là đô thị vệ tinh nằm trong một thành phố đa trung tâm vành đai trong.
Còn vành đai ngoài sẽ là một cụm đô thị kết nối vùng với các tỉnh lân cận như Bà Rịa-Vũng Tàu hay Tiền Giang… với hệ thống đường hướng tâm, đường vành đai. Dự kiến dân số của “Phố Đông” sẽ lên tới 2 triệu người, thu hút dân có trình độ cao. Nhà nước kỳ vọng nó sẽ đóng góp 30% GDP toàn TP.HCM.
Thực ra mô hình đô thị vệ tinh không mới trên thế giới. Nên tham khảo tổ chức của quận 1, 3 được quy hoạch kiểu châu Âu theo nguyên tắc trong bán kính đi bộ, đảm bảo cung cấp tất cả những hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội cần thiết.
Do đó, con đi học có thể đi bộ, công sở, bệnh viện, chợ búa siêu thị… những cái mình cần đều ở gần nhà, chẳng phải tìm đâu xa. Lấy tư duy đó làm đô thị vệ tinh sẽ thành công, sẽ thu hút được dân cư có trình độ, trí tuệ, chất xám về thành phố Đông để an cư lạc nghiệp.
* Anh từng tham gia nhiều dự án quy hoạch đô thị lớn các nước như Phố Đông Thượng Hải, có thể nên học kinh nghiệm gì hay?
– Trung Quốc muốn phát triển Phố Đông Thượng Hải như Hong Kong chỉ trong hai thập niên từ những khu nhà cũ được xóa hết xây lại để chứng tỏ năng lực với thế giới, do đó họ đã ưu đãi nhiều cơ chế đặc thù, khuyến khích tư duy theo kinh tế thị trường.
Được coi là “Thành phố phó tỉnh” nên “thị trưởng” của Phố Đông ngang với chức phó chủ tịch TP Thượng Hải.
Đó là một tham khảo tốt hơn so với đề xuất cơ cấu quản lý của Sở Nội vụ TP.HCM hiện nay là gom 3 thành phố lại tương đương một quận lớn mang tên thành phố. Bỏ cấp quận, tôi cho là không nên. Đúng ra nên giảm số phường, giữ cấp quận để hình thành thành phố thông minh.
* Sao tiến lên hiện đại người ta vẫn yêu “Sài Gòn xưa”? Làm sao để giữ cho vẻ đẹp đó không biến mất?
– Người trẻ có xu hướng thích sự hiện đại, cái mới. Nhưng những người sâu sắc và có nhiều kinh nghiệm sống thì quan tâm cả đến những dấu ấn đô thị đánh dấu lịch sử phát triển thành phố.
Đô thị lâu đời, giàu bản sắc như Hà Nội, TP.HCM nên tham khảo cách làm của thế giới: Giữ những khu vực mang dấu ấn của các thời kỳ, để ta có thể “đọc” đô thị như một cuốn sách thú vị với những “chương” phát triển khác nhau.
Đặc điểm của đô thị xưa là nhà thấp, đường nhỏ, nhiều cây xanh, trái ngược với đô thị hiện đại là nhà cao, đường rộng, nhiều công viên lớn.
Xây dựng hiện đại cao tầng nên đặt đúng chỗ, chứ không nên phá hỏng không gian lịch sử. Triết lý phát triển phải đi trước, dẫn đường cho chiến lược phát triển và dự án quy hoạch.
* Cảm ơn anh rất nhiều.
